گسکت‌ها در خطوط لوله، مخازن تحت فشار و تجهیزات فرآیندی نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. کوچکترین نشتی در این سیستم‌ها می‌تواند منجر به هدررفت منابع، کاهش راندمان، خطرات ایمنی برای پرسنل و آسیب‌های جدی به محیط زیست شود. در این میان، قطعاتی کوچک اما بسیار کلیدی به نام گسکت یا درزبند وظیفه خطیر ایجاد آب‌بندی مطمئن بین اجزای مختلف یک سیستم را بر عهده دارند. انتخاب صحیح و استفاده درست از گسکت‌ها، دانش فنی و درک دقیقی از شرایط عملیاتی و انواع مختلف این قطعات را می‌طلبد.
گسکت چیست؟
گسکت مکانیکی است که به منظور ایجاد آب‌بندی و جلوگیری از نشتی بین دو سطح اتصال یا فلنج‌ها در سیستم‌های لوله‌کشی، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. وظیفه اصلی گسکت، پر کردن فضای میکروسکوپی و ناهمواری‌های موجود بین دو سطح سخت است تا یک سد در برابر سیالات تحت فشار و دمای مختلف، مقاومت ایجاد نماید. این قطعه حیاتی با فشرده شدن بین دو سطح، از خروج سیال از داخل سیستم به محیط بیرون و یا ورود آلاینده‌ها از محیط به داخل سیستم جلوگیری می‌کند.
اهمیت گسکت‌ها در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، پتروشیمی، نیروگاهی، داروسازی و صنایع غذایی به قدری است که عملکرد صحیح و ایمن بسیاری از فرآیندها به انتخاب و نصب درست آنها بستگی دارد.
انواع گسکت و کاربردهای آنها
گسکت‌ها بر اساس جنس ماده سازنده، طراحی و کاربرد به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر نوع گسکت برای شرایط عملیاتی خاصی از جمله دما، فشار، نوع سیال و مشخصات فلنج طراحی شده است. انواع گسکت عبارتند از:
- گسکت‌های غیرفلزی: این دسته از گسکت‌ها از مواد نرم و انعطاف‌پذیر ساخته می‌شوند و برای کاربردهای با دما و فشار پایین تا متوسط مناسب هستند. از جمله رایج‌ترین مواد مورد استفاده در ساخت گسکت‌های غیرفلزی می‌توان به انواع لاستیک‌ها (مانند NBR، EPDM، وایتون، سیلیکون)، تفلون (PTFE)، گرافیت انعطاف‌پذیر، فیبرهای آرامید و مواد مبتنی بر کاغذ و مقوای فشرده اشاره کرد. گسکت‌های لاستیکی به دلیل خاصیت ارتجاعی بالا، آب‌بندی خوبی در فشارهای پایین ایجاد می‌کنند و در برابر آب، روغن‌ها و برخی مواد شیمیایی مقاوم هستند. گسکت‌های تفلونی (PTFE) به دلیل مقاومت شیمیایی بسیار بالا و ضریب اصطکاک پایین، در صنایع دارویی، غذایی و شیمیایی کاربرد وسیعی دارند. گسکت‌های گرافیتی نیز به دلیل مقاومت حرارتی و شیمیایی مطلوب و قابلیت آب‌بندی عالی در دما و فشارهای نسبتاً بالا مورد توجه قرار می‌گیرند.
- گسکت‌های فلزی: گسکت‌های فلزی برای شرایط عملیاتی سخت، طراحی و ساخته می‌شوند. این گسکت‌ها از یک نوع فلز یا آلیاژ فلزی مانند فولاد کربنی، فولاد ضدزنگ، مونل، اینکونل و یا سایر آلیاژهای خاص ساخته می‌شوند. یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع گسکت‌های فلزی، گسکت‌های رینگی یا رینگ جوینت (Ring Type Joint - RTJ) هستند که برای آب‌بندی فلنج‌های خاص RTJ در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی که با فشارهای بسیار بالا سروکار دارند، به کار می‌روند. این گسکت‌ها با ایجاد تماس خطی و تغییر شکل پلاستیک در شیار فلنج، آب‌بندی بسیار مطمئنی را فراهم می‌کنند.
- گسکت‌های کامپوزیتی یا نیمه فلزی: گسکت‌های کامپوزیتی یا نیمه فلزی، ترکیبی از خواص مواد فلزی و غیرفلزی را ارائه می‌دهند و برای طیف وسیعی از شرایط عملیاتی، از متوسط تا سخت، مناسب هستند. این گسکت‌ها از یک بخش فلزی برای ایجاد استحکام و مقاومت در برابر فشار و یک بخش غیرفلزی (فیلر) برای بهبود خاصیت آب‌بندی تشکیل شده‌اند. از مهمترین انواع گسکت‌های نیمه فلزی، می‌توانیم به گسکت‌های اسپیرال وند، با روکش فلزی و شانه‌ای اشاره کنیم.
چگونه گسکت مناسب انتخاب کنیم
انتخاب صحیح گسکت نیازمند بررسی دقیق شرایط عملیاتی و مشخصات فلنج است. شرایط عملیاتی شامل حداکثر دما و فشار قابل تحمل توسط گسکت، سازگاری شیمیایی آن با سیال برای پیشگیری از تخریب و مقاومت در برابر لرزش و جابجایی است. از سوی دیگر، نوع فلنج مانند صاف، برجسته یا رینگی، سازگاری جنس فلنج با گسکت، میزان صافی سطح فلنج و نیروی پیچشی کافی برای آب‌بندی اولیه بدون آسیب، از جمله مشخصات اتصال هستند که باید به دقت ارزیابی شوند تا از عملکرد صحیح و جلوگیری از نشتی اطمینان حاصل گردد.
استانداردها و الزامات صنعتی
در بسیاری از صنایع، استانداردها و کدهای مشخصی برای انتخاب و استفاده از گسکت‌ها وجود دارد. رعایت این استانداردها برای اطمینان از ایمنی و عملکرد صحیح سیستم ضروری است. همچنین در برخی کاربردهای خاص مانند صنایع غذایی یا دارویی، گسکت‌ها باید دارای تأییدیه‌های بهداشتی و مواد مورد استفاده در آنها باید از نوع Food Grade باشند.
راهنمای کامل خرید گسکت
پس از در نظر گرفتن تمامی جوانب فنی و شرایط عملیاتی برای انتخاب نوع و جنس گسکت، مرحله خرید و تأمین آن نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. توجه به کیفیت محصول و اعتبار تأمین کننده می‌تواند تضمین کننده عملکرد طولانی مدت و مطمئن گسکت باشد.
در هنگام خرید، بررسی گواهینامه‌های کیفیت مواد اولیه، دقت در ابعاد و تلرانس‌های ساخت و دریافت اطلاعات فنی کامل از تولیدکننده یا فروشنده ضروری است. سرمایه‌گذاری بر روی یک گسکت با کیفیت بالا، اگرچه ممکن است هزینه اولیه بیشتری داشته باشد، اما در درازمدت با کاهش هزینه‌های ناشی از نشتی، تعمیرات و توقف تولید، صرفه‌جویی قابل توجهی را به همراه خواهد داشت. مشاوره با کارشناسان فنی و متخصصین آب‌بندی نیز همواره توصیه می‌شود.